جمهوري اسلامي آنگونه كه در آغار معرفي شد و آنگونه كه هست
بازخواني مصاحبه هاي بنيانگذارجمهري اسلامي ايران در نوفل لوشاتو
در فاصله سه ماه و نیمه ای که آیت الله خمینی ناگریز به اقامت در دهکده آرام نوفل لوشاتوی فرانسه بود سیلی از روزنامه نگاران و نمایندگان بنگاه های خبری معتبر جهان به سراغش می آمدند تا دیدگاه های وی را درباره چالش برانگیز ترین مسایل مربوط به اداره حکومت جویا شوند.آیت الله خمینی در این مدت با پرسش های متعدد پیرامون شیوه کارکرد جمهوری اسلامی به عنوان بدیل رژیم سلطنت روبرو بود و به پرسش های کلیدی درباره نحوه انتخاب حاکمان،رعایت حقوق بشر،نسبت اسلام و دموکراسی ،وضع زنان و اقلیت ها در جمهوری اسلامی پاسخ می داد.پاسخ های او علاوه بر استوارتر ساختن اراده میلیونها ایرانی در مبارزه علیه حکومت پهلوی طیفی متنوع از احزاب و جریانهای سیاسی را نیز در حمایت از اهداف انقلاب اسلامی بسیج کرد.
بنیانگزار انقلاب اسلامی تلاش داشت میان الگوهای دولت در شریعت شیعه و الزامات حکمرانی مدرن سنتری فراهم آورد تا سپس این الگوی ترکیبی را در دل مفهوم بدیع جمهوری اسلامی جای دهد.بازخوانی سرفصل های دیدگاه های آیت الله خمینی در گفتگوهایش با نمایندگان رسانه های خبری طی ماه های اقامت در فرانسه شمایی کلی از مدل مطلوب او برای اداره کشور به دست می دهد.گزارش زیر با دسته بندی مواضع بنیانگزار انقلاب از مهر57 تا بهمن 57 به دو بخش "شیوه اداره حکومت در جمهوری اسلامی" و "حدود آزادی های اجتماعی" در پی ترسیم همین شمای کلی است.
الف-شیوه اداره حکومت در جمهوری اسلامی
۲۰ مهر ۱۳۵۷- --(مصاحبه با خبرنگاران بى. بى. سى. و تلویزیون تجارتى بریتانیا در پاریس):حضرت آیت الله، جمهوری اسلامی مورد نظر شما چگونه رژیمی است؟
جواب:جمهورى اسلامى، یک رژیمى است متکى بر آراى عمومى و رفراندم عمومى و قانون اساسىاش قانون اسلام و باید منطبق بر قانون اسلام باشد؛ و قانون اسلام مترقى ترین قوانین است، و قانون اساسى آن مقدار که مطابق با این قانون مترقى است آنها بر جاى خود باقى مىماند و آن مقدار که مخالف با این است- به حکم خود قانون اساسى- قانونیت ندارد؛ و بسیارى موادش، موادى بوده است که با سرنیزه تحمیل شده است و آنها باید ساقط بشود.
۱۰ آبان ۱۳۵۷---(رادیو- تلویزیون اتریش):نظرتان درباره تغییرات و تحولات آینده ایران چیست؟
جواب: با قیام انقلابى ملت، شاه خواهد رفت و حکومت دموکراسى و جمهورى اسلامى برقرار مىشود. در این جمهورى یک مجلس ملى، مرکب از منتخبین واقعى مردم، امور مملکت را اداره خواهند کرد. حقوق مردم- خصوصاً اقلیتهاى مذهبى- محترم بوده و رعایت خواهد شد. با احترام متقابل نسبت به کشورهاى خارجى عمل مىشود. نه به کسى ظلم مىکنیم و نه زیر بار ظلم مىرویم. کشور در حال حاضر ورشکست شده است و همه چیز از بین رفته است. با استقرار جمهورى اسلامى ساختمان واقعى و حقیقى کشور شروع خواهد شد.
10 آبان 1357---( روزنامه انگلیسى گاردین):پس از رفتن شاه، در موقع برگشتن به ایران، آیا خود شما رهبر جمهورى اسلامى نخواهید بود؟
جواب: من خود نمىخواهم حکومت را در دست بگیرم. اما مردم را براى انتخاب حکومت، هدایت خواهم کرد و شرایط آن را به مردم اعلام مىکنم.
16 آبان 1357--- (مجله آلمانى اشپیگل):از گروه کوچک رهبران سیاسى کنونى و سودجویان از این رژیم که بگذریم، در چه مواردى کشور ایران در آینده با اوضاع امروز تفاوتهایى خواهد داشت؟
جواب:1-رهبرى سیاسى از سلطه بیگانه آزاد مىشود، از فساد مالى و سیاسى پاک مىشود. 2- اقتصاد کشور از سلطه بیگانه آزاد مىگردد و دیگر برنامههاى اقتصادى، برنامههایى نخواهند بود که هدفهاى شرکتهاى بین المللى را در ایران به اجرا بگذارد. 3- جامعه آینده ما، جامعه آزادى خواهد بود و همه نهادهاى فشار و اختناق و همچنین استثمار از میان خواهد رفت. 4- انسانى که امروز در نظام پلیسى از فعالیتهاى فکرى و آزادى در کار محروم شده است، تمامى اسباب ترقى واقعى و ابتکار را به دست خواهد آورد. جامعه فردا، جامعه ارزیاب و منتقدى خواهد بود که در آن تمامى مردم در رهبرى امور خویش شرکت خواهند جست.
22 آبان 1357---(روزنامه فرانسوى لوموند):حضرت عالى مىفرمایید که بایستى در ایران، جمهورى اسلامى استقرار پیدا کند و این براى ما فرانسوىها چندان مفهوم نیست. زیرا که جمهورى مىتواند بدون پایه مذهبى باشد. نظر شما چیست؟ آیا جمهورى شما بر پایه سوسیالیسم است؟ مشروطیت است؟ بر انتخاباتى استوار است؟ دموکراتیک است؟ چگونه است؟
جواب: اما جمهورى، به همان معنایى است که همه جا جمهورى است. لکن این جمهورى بر یک قانون اساسىاى متکى است که قانون اسلام است. اینکه ما جمهورى اسلامى مىگوییم براى این است که هم شرایط منتخب و هم احکامى که در ایران جارى مىشود اینها بر اسلام متکى است، لکن انتخاب با ملت است و طرز جمهورى هم همان جمهورى است که همه جا هست
آبان 1357---(راسل کر): وضع حقوق بشر در آینده ایران چگونه خواهد بود؟ براى ساواک چه فکرى کردهاید؟
جواب:ساواک، خیر؛ لازم نیست. فشار نخواهد بود. ساواک جز ظلم و تعدى و فشار بر ملت نداشته؛ در حکومت اسلامى نخواهد بود. حکومت اسلامى مبنى بر حقوق بشر و ملاحظه آن است. هیچ سازمانى و حکومتى به اندازه اسلام ملاحظه حقوق بشر را نکرده است. آزادى و دموکراسى به تمام معنا در حکومت اسلامى است. شخص اول حکومت اسلامى با آخرین فرد مساوى است در امور.
16 آذر 1357---(روزنامه لوسآنجلس تایمز ):روابط دولت اسلامى حضرت آیت اللَّه با امریکا چگونه خواهد بود؟ آیا شما فروش نفت را به غرب ادامه مىدهید، و روابط شما با شوروى چگونه خواهد بود؟]
جواب: ما با تمام دولتها، در صورتى که دخالت در امور داخلى ما نکنند و براى ما احترام متقابل قائل باشند، با احترام رفتار مىکنیم و نفت را هم هر کس مشترى است به او مىفروشیم. ما از زیادهروى و غلطرویهایى که راجع به نفت بوده است و چیزهایى که خلاف مصلحت ملت بوده است، جلوگیرى مىکنیم، و الّا نفت را مىفروشیم.
19 دى 1357---( روزنامه لوتاکونتینوا): با در نظر گرفتن اینکه هر حکومتى در خود حد اکثر تمرکز قدرت را جمع مىکند، چگونه حکومت اسلامى مىتواند وجود داشته باشد و قدرت در آن تمرکز نیابد و رابطه مسلط و زیر سلطه برقرار نشود؟
جواب:حکومت و زمامدارى در دست فرد یا افراد، وسیله فخر و بزرگى بر دیگران نیست که از این مقام بخواهد به نفع خود حقوق ملتى را پایمال کند. هر فردى از افراد ملت حق دارد که مستقیماً در برابر سایرین، زمامدار مسلمین را استیضاح کند و به او انتقاد کند و او باید جواب قانعکننده بدهد و در غیر این صورت، اگر بر خلاف وظایف اسلامى خود عمل کرده باشد- خود به خود- از مقام زمامدارى معزول است و ضوابط دیگرى وجود دارد که این مشکل را حل مىکند
24 دی 1357---( روزنامه لیبرال):شما مىخواهید در ایران حکومت اسلامى برقرار کنید که تصویر چنین حکومتى براى ما روشن نیست. به طور روشن بگویید چنین حکومتى چگونه است؟ آیا حکومت نمونهاى به عنوان مثال وجود دارد که بتوانید ذکر کنید؟]
جواب:حکومت اسلامى حکومتىاست که اولًا صد در صد متکى به آراى ملت باشد؛ به شیوهاى که هر فرد ایرانى احساس کند که با رأى خود سرنوشت خود و کشور خود را مىسازد. و چون اکثریت قاطع این ملت مسلمانند بدیهى است که باید موازین و قواعد اسلامى در همه زمینهها رعایت شود. کسانى که سابقه خیانت دارند و بر خلاف معیارهاى اسلامى ثروتاندوزى کرده‌اند، تجاوز به حقوق دیگران کرده‌اند، حق دخالت در این حکومت را ندارند. و ما امیدواریم که ایران اولین کشورى باشد که به چنین حکومتى دست مىیابد. حکومتى که کوچکترین فرد ایرانى بتواند آزادانه و بدون وجود کمترین خطر به بالاترین مقام حکومتى انتقاد کند و از او در مورد اعمالش توضیح بخواهد.
ب-حدود آزادی های اجتماعی
22 مهر 1357---( روزنامه فرانسوى فیگارو):آیا در جمهورى اسلامى براى اقلیتهاى مذهبى در ایران که بسیار زیادند جایى هست؟
جواب: رژیم شاه، با اقلیتهاى مذهبى رفتارى بهتر از رفتار با مسلمانان ندارد. ما طبیعتاً نسبت به عقاید مذهبى دیگران، بیشترین احترام را پس از سرنگونى دیکتاتورى و استقرار یک رژیم آزاد مىگذاریم، شرایط حیات براى اکثریت مسلمان و اقلیتهاى مذهبى بسیار خوب خواهد شد.
10 آبان 1357---(روزنامه انگلیسى گاردین):ایا حضرت آیت اللَّه مىتوانند به طور دقیقتر این مفهوم را شرح دهند که آیا زنها قادر خواهند بود به طور آزادانه بین حجاب و لباس غربى حق انتخاب داشته باشند؟ آیا سینماها مىتوانند به وجود خود ادامه دهند؟ اگر آرى، چگونه فیلمها انتخاب خواهند شد؟ آیا مشروبات الکلى ممنوع خواهد شد؟ در آخر آیا ایران، یک عربستان سعودى یا لیبى دیگر خواهد شد؟
جواب:اجراى حدود در اسلام، موکول به تحقق شرایط و مقدمات بسیار است و باید جهات بسیارى را از روى کمال عدالت و توجه به اینکه اسلام در کلیت خود اجرا گردد، در نظر گرفت. اگر این امور در نظر گرفته شوند، ملاحظه خواهد شد که مقررات اسلامى کمتر از هر مقررات دیگرى خشونتآمیز است. زنان در انتخاب فعالیت و سرنوشت و همچنین پوشش خود با رعایت موازین آزادند. و تجربه کنونى فعالیتهاى ضد رژیم شاه نشان داده است که زنان بیش از پیش آزادى خود را در پوششى که اسلام مىگوید یافتهاند. ما با سینماهایى که برنامههاى آنها فاسدکننده اخلاق جوانان و مخرب فرهنگ اسلامى باشد مخالفیم. اما با برنامههایى که تربیتکننده و به نفع رشد سالم اخلاقى و علمى جامعه باشد موافق هستیم. مشروبات الکلى و الکلیسم و سایر مخدرات که مضرّ به حال جامعه مىباشند، جلوگیرى خواهد شد. حکومت جمهورى اسلامى مورد نظر ما، با هیچ یک از رژیمهاى مزبور (عربستان سعودى و لیبى) منطبق نخواهد بود.
11 آبان1357---( روزنامه ایتالیایى پائزه سِرا): آیا مىتوانید مشخصات جمهورى اسلامى را که در نظر دارید بیان کنید که چگونه است؟ در مورد محتواى اجتماعى، سازماندهى سیاسى، خصوصاً براى احزاب، سندیکاها و مطبوعات؟
جواب:در جمهورى اسلامى، زمامداران مردم نمىتوانند با سوء استفاده از مقام، ثروتاندوزى کنند و یا در زندگى روزانه امتیازى براى خود قائل شوند. باید ضوابط اسلامى را در جامعه و در همه سطوح به دقت رعایت کنند و حتى پاسدار آن باشند. دقیقاً باید به آراى عمومى در همه جا، احترام بگذارند. هیچ گونه تسلط و یا دخالت اجانب را در سرنوشت مردم، نباید بپذیرند. مطبوعات در نشر همه حقایق و واقعیات آزادند. هر گونه اجتماعات و احزاب از طرف مردم در صورتى که مصالح مردم را به خطر نیندازند آزادند و اسلام در تمامى این شئون حد و مرز آن را تعیین کرده است.
19 آبان 1357---( مجله امریکایى نیوزورلدرپورت): مشارکت فعال زنان در انقلاب چه معنایى دارد؟
جواب: زندانهاى شاه از زنان شیردل و شجاع مملو است. در تظاهرات خیابانى زنان ما، بچههاى خردسال خود را به سینه فشرده، بدون ترس از تانک و توپ و مسلسل، به میدان مبارزه آمدهاند. جلسات سیاسىاى که زنان در شهرهاى مختلف ایران، برپا مىکنند کم نیست، آنان نقش بسیار ارزندهاى را در مبارزات ما ایفا کرده‌اند. مادران شجاع فرزندان اسلام، خاطره جانبازى و رشادت زنان قهرمان را در طول تاریخ زنده کرده‌اند. در چه تاریخى این چنین زنانى را سراغ دارید و در چه کشورى؟.
8 آذر 1357---(مجله الاقتصاد العربى):در یکى از بیانیههایتان از کارگران ایران خواستهاید که بدون توجه به وعدههاى رژیم، به اعتصابات خود ادامه دهند. یکى از درخواستهاى مطرح شده، در این اعتصابات، تشکیل اتحادیههاى آزاد کارگرى است. نظرتان درباره این اتحادیهها چیست؟ اگر با تشکیل آنها موافقید، اینها در چارچوب حکومت جمهورى اسلامى مورد پیشنهاد شما، چه نقشى و اهمیتى خواهند داشت؟]
جواب: کارگران محروم و متدین ایران که اکثر آنان همان کشاورزان و زارعین فقیر و گرسنه سابقند، حق دارند براى به دست آوردن حقوق حقه خود، به مبارزه ملت از هر طریق ممکن و مشروع بپردازند. و در جمهورى اسلامى، به آنها حق داده مىشود که به هر شکل ممکن به دور هم جمع شوند و مسائل و مشکلات خود را بررسى کنند و در نتیجه، دولت را در جریان مسائل خود قرار دهند و نیز از حقوق صنفى خود دفاع کنند.
7 دی 1357---( گفتگو با ریچارد کاتم):رفتار شما با اقلیتهاى مذهبى در حکومت اسلامى چگونه خواهد بود؟ اقلیتهایى مثل مسلمانان سنى، صوفیها، آشوریان، مسیحیان، ارمنیان، یهودیان و بهاییان. آیا در تحت حکومت اسلامى پیشنهادى شما، یک نفر غیر مسلمان مارکسیست- غیر از حزب توده- و یا زنان مىتوانند در پستهایى مثل مقامات نظامى یا غیر نظامى خدمت کنند؟
جواب: اولًا برادران اهل سنت هر گز از اقلیتهاى مذهبى نیستند. و ما بارها گفتهایم که رفتارمان با اقلیتهاى مذهبى بسیار خوب خواهد بود. اسلام آنها را محترم شمرده است. ما به آنان تمام حقوقشان را مىدهیم. آنان حق دارند در مجلس وکیل داشته باشند و آزادند به فعالیتهاى سیاسى- اجتماعى بپردازند و آزادانه امور مذهبى خود را انجام دهند. آنان ایرانى هستند و مثل سایر ایرانیان در زیر چتر حکومت اسلامى زندگى با امنیت کامل خواهند داشت. در امور نظامى مثل سایر امور، زنان مىتوانند کارهایى را به عهده بگیرند و در صدر اسلام زنان در جبهه بودهاند و آنچه که مربوط به مجروحین بوده است به عهده آنان گذاشته مىشده است.
18 دی 1357---( روزنامه اکونومیست):آیا شما قصد دارید که آزادى سخن، آزادى اجتماعات و آزادى مطبوعات و آزادى عبادات را تضمین کنید؟]
جواب: ما به خواست خداى تعالى در اولین زمان ممکن و لازم برنامههاى خود را اعلام خواهیم نمود. ولى این بدان معنى نیست که من زمام امور کشور را به دست بگیرم و هر روز نظیر دوران دیکتاتورى شاه، اصلى بسازم و على رغم خواست ملت به آنها تحمیل کنم. به عهده دولت و نمایندگان ملت است که در این امور تصمیم بگیرند؛ ولى من همیشه به وظیفه ارشاد و هدایتم عمل خواهم کرد.
3 بهمن 1357---(روزنامه های اطلاعات و کیهان): چون مرا به عنوان یک زن پذیرفتهاید، این نشان دهنده این است که نهضت ما یک نهضت مترقى است؛ اگر چه دیگران سعى کردند نشان دهند که عقب مانده است. فکر مىکنید به نظر شما آیا زنان ما باید حتماً حجاب داشته باشند؟ مثلًا چیزى روى سر داشته باشند یا نه؟
جواب: اینکه من شما را پذیرفتهام، من شما را نپذیرفتهام! شما آمدهاید اینجا و من نمىدانستم که شما مىخواهید بیایید اینجا! و این هم دلیل بر این نیست که اسلام مترقى است که به مجرد اینکه شما آمدید اینجا، اسلام مترقى است. مترقى هم به این معنى نیست که بعضى زنها یا مردهاى ما خیال کرده‌اند. ترقى به کمالات انسانى و نفسانى است، و با اثر بودن افراد در ملت و مملکت است نه اینکه سینما بروند و دانس بروند. و اینها ترقیاتى است که براى شما درست کرده‌اند و شما را به عقب راندهاند؛ و باید بعداً جبران کنیم. شما آزادید در کارهاى صحیح. در دانشگاه بروید و هر کارى را که صحیح است بکنید؛ و همه ملت در این زمینهها آزادند. اما اگر بخواهند کارى خلاف عفت بکنند و یا مضر به حال ملت- خلاف ملیت- بکنند، جلوگیرى مىشود؛ و این، دلیل بر مترقى بودن است.
مدارس دخترانه، بالا بودن اعتبار تامين اين طرح را مهم‌ترين دليل عدم‌تحقق آن عنوان كرد و گفت: براي محرم‌سازي هر مدرسه حداقل 15 تا 20 ميليون تومان اعتبار لازم است.
دکتر علی شریعتی
